Vừa mới được UNESCO công nhận là di sản văn hóa thế giới. Cánh đồng chum Xiengkhoang ngoài việc là một trong những điểm du lịch thú vị còn chứa đựng những bí ẩn khó tìm hiểu nhất của nhân loại, thu hút sự chú ý của không ít các nhà nghiên cứu khoa học, khảo cổ.
Cánh đồng chum (Xiêng Khoảng, Bắc Lào) với hàng nghìn chiếc chum đá bí ẩn nằm rải rác ở 52 điểm trên cao nguyên Mương Phuôn từ lâu là địa điểm du lịch văn hóa, lịch sử nổi tiếng. Đến nay, đây vẫn là địa điểm khảo cổ nguy hiểm nhất thế giới. Nằm rải rác trên cánh đồng là hàng vạn quả bom, mìn, đạn dược chưa phát nổ, chiếm 35% diện tích toàn tỉnh luôn đe dọa tính mạng của người dân cũng như du khách bất cẩn vượt ra ngoài những khu vực có biển cảnh báo nguy hiểm trên cánh đồng chum.
Các hoạt động khoa học, khảo cổ được chính thức ghi nhận trong những năm 1930 để xác định nguồn gốc và mục đích hình thành cánh đồng chum của người xưa. Theo truyền thuyết địa phương, những chiếc chum đá do người khổng lồ tạo ra vì vua của họ cần tìm nơi cất rượu. Số rượu này được đưa đến để kỷ niệm chiến thắng của vua thiện Khun Cheuang chống lại vua ác Chao Angka. Một số nhà khảo cổ đưa ra giả thuyết có thể khu vực này từng là nghĩa trang chôn cất và người ta sử dụng những chiếc chum đá để đựng hài cốt hay chứa thực phẩm. Đây là có thể là nơi dừng chân trên tuyến đường thương mại cổ và đặc biệt với ngành thương mại muối.
Hàng năm, rất đông du khách trên khắp thế giới đến tham quan cánh đồng chum có lẽ tò mò về sự bí ẩn của nó. Người cổ đại tạo ra những chiếc chum với trình độ hiểu biết nhất định về vật liệu và phương pháp phù hợp. Nhiều khả năng họ sử dụng đục sắt để gọt đẽo dù chưa có bằng chứng xác nhận giả thuyết này. Các nhà khoa học biết rất ít về tác giả của cánh đồng chum khổng lồ. Bản thân những chiếc chum cũng không cung cấp nhiều gợi ý về xuất xứ hay mục đích sử dụng của chúng.
Tại một khu vực gần quần thể cánh đồng chum, người ta đã tìm thấy những di cốt người cổ đại ở mọi lứa tuổi và cho rằng nó gắn liền với mục đích hình thành của những chiếc chum đá.
Theo Ts Louise Shewan từ đại học Melbourne, Australia, bà là trưởng đoàn khảo cổ phát hiện ra những di cốt người tiền sử tại cánh đồng chum cho biết trên trang IFLScience, khu vực huyền bí này có thể là nơi tổ chức nghi lễ chôn cất người chết mà cho đến nay, nét văn hóa đặc biệt ấy đã không còn tồn tại ở bất cứ đâu trên thế giới.
Sau quá trình khảo sát hơn 400 chum đá tại bản Ang, đoàn khảo sát tìm thấy tổng cộng 18 di cốt người cổ đại ở cả hai giới, trong đó 60% là di cốt trẻ sơ sinh hoặc vẫn chưa được sinh ra với tỷ lệ suy dinh dưỡng cao hoặc bởi dịch bệnh khiến dân số suy giảm đột ngột. Ngoài ra, 4 di cốt khác được xác định bị suy thoái men răng, dấu hiệu của sự gián đoạn khả năng tăng trường do suy dinh dưỡng hoặc bệnh tật.
Khảo sát các vị trí tìm thấy di cốt, Ts Shewan nhận định người cổ đại đã thực hiện đến 3 hình thức an táng bao gồm chôn cất thứ cấp di cốt, chôn cất người trong các bình gốm và chôn cất bình thường. Những tập tục chôn cất này có nhiều khác biệt với các nền văn hóa khác tại Đông Nam Á.
Việc nghiên cứu và xác định lý do xuất hiện các chum đá và việc các chum đá được hình thành có cùng thời đại với tập tục chôn cất của người cổ đại nói trên hay không hoặc mối liên quan giữa hai yếu tố xuất hiện trên cùng một khu vực như trên.
Theo IFLS